وصیت نامه سندی است که به موجب آن، فرد برای امور شرعی، شخصی و مالی خود پس از فوت، تعیین تکلیف می کند. اگرچه نوشتن وصیتنامه در بین مسلمانان مستحب به شمار می‌رود اما اگر فرد بخواهد برای امور پس از مرگش وصیتنامه تنظیم کند، لازم است تا از شرایط قانونی تنظیم وصیت نامه آگاه باشد تا وصیت وی مطابق با قانون، قابل اجرا باشد.
وصیت نامه به ۳ شکل خودنوشت، سری و رسمی نوشته میشود
انواع وصیت نامه:
- وصیت نامه رسمی در دفتر اسناد رسمی نوشته میشود.
- وصیت نامه خود نوشت نیز به وصیت‌نامه‌ای گفته میشود که دارای تاریخ روز و ماه و سال است. موصی (وصیت کننده) آن را با خط خود نوشته باشد و به امضاء برساند و در غیر اینصورت وصیتنامه فاقد اعتبار است.
- وصیت نامه سری را می‌توان به خط فرد یا شخص دیگری نوشت اما در هر صورت باید امضای موصی را داشته باشد و فرد می‌تواند پس از نوشتن وصیتنامه آن را در صندوق امانات به امانت قرار دهد.
ضمنا کسی که سواد ندارد نمی‌تواند وصیت نامه خودنوشت و سری را بنویسد. همچنین کسانی که قادر به صحبت نیستند نیز از تنظیم وصیت نامه سری معذور هستند.
وصیت نامه رسمی که در دفاتر اسناد رسمی تنظیم می‌گردند بر دو قسم است:
وصیتنامه تملیکی
عبارت است از اینکه شخصی بخواهد عین یا منفعتی از مال خود را برای زمان بعد از فوتش به شخص دیگری به صورت رایگان ببخشد، با این نوع وصیت، شخص می‌تواند تا حدودی تکلیف اموال خود را معین کند و به عنوان مثال، در مواردی اموال خود را برای استفاده درامور خیریه، تملیک کند. در وصیت تملیکی، پس از فوت فرد، اموال به نام دیگری تملیک میشود. بنابراین قبول آن قبل از فوت موصی موثر نیست. موصی می‌تواند از وصیت خود رجوع کند اگر فرد، موصی به (مال مورد وصیت) را قبض کرده باشد.
وصیتنامه عهدی
عبارتست از اینکه شخصی یک یا چند نفر را برای انجام امر یا اموری یا تصرفات دیگری مامور کند. به عنوان مثال، شخصی را وصی می‌کند تا بعد از مرگش، بدهی‌های او را پرداخت کند. در این نوع وصیتنامه به شخصی که به عنوان ولی بر صغیر یا بر کارهای دیگر انتخاب شده است را وصی می‌گویند.
آثار حقوقی وصیتنامه پس از فوت شخص ظاهر میشود. یعنی تا وقتی که شخص زنده است، خود او تصمیم گیرنده و عامل است. به همین جهت بین عامه مردم متداول است که می‌گویند: آدم زنده وکیل و وصی نمی‌خواهد. اما با فوت وصیت کننده همه مصمم می‌شوند که به وصیت او عمل کنند. رجوع موصی (وصیت کننده) از وصیت همواره جایز است و فرد می‌تواند بارها در وصیتنامه خود تجدید نظر کند، بنابراین آخرین وصیت نامه متوفی که مطابق تشریفات قانونی تنظیم شده باشد، معتبر خواهد بود، بنابراین به این ترتیب با اطلاع از مراحل قانونی تنظیم وصیتنامه، علاوه بر آن که هدف فرد از وصیت و آخرین اراده وی درباره اموالش اجرایی میشود، مانع بروز اختلافات و تنش در خانواده‌ها شده و از حجم پرونده‌های دادگستری و هزینه‌های افراد و دولت در این باره کاسته خواهد شد.